एतस्माज्ज्यते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च। खं

 

एतस्माज्ज्यते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च। खं वायुर्ज्योतिरापः पृथिवी विश्वस्य धारिणी ॥

॥ लिप्यन्तरणम् ॥

एतस्माज्जयते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च | खं वायुर्ज्योतिर्पः पृथ्वी विश्वस्य धारिणी ||

॥अन्वयः ॥

एतस्मात् प्राणः मनः सर्वेन्द्रियाणि खं वायुः ज्योतिः आपः विश्वस्य धारिणी च जायते॥

॥ अन्वयलिप्यन्तरणम् ॥

एतस्मात् प्राणः मनः सर्वेन्द्रियाणि खं वायुः ज्योतिः आपः विश्वस्य धारिणी पृथ्वी च जायते ||

॥ सुदुदिनीभाष्यम् - गोपालानन्दस्वामीचितम् ॥

ते भावा ये निगदिता: 'भावाः प्रजायन्ते तत्र चैवापियन्ति' ति, तन्विविच्याऽऽह - एतस्मादिति।

एतस्माज्ज्यते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च।

खं वायुर्ज्योतिरापः पृथिवी विश्वस्य धारिणी ॥3॥

श्रूयते च प्रथममुंडकेऽपि 'तथाऽक्षरत्सभवतिह विश्व' मिति सग्रहेणाभिहितस्यार्थस्यानुपदं विविच्यानुवर्णनं 'ततोऽन्नमभिजायते अनात्प्राणो मनः सत्य' मिनत्यादिना। अर्थात भोक्तरूपकं- भूतानि प्राणादिनि अर्थात च भोग्यानि 

वाणीवाचक तान्येत्स्मादक्षरात्परतः पराज्यन्ते। पृथिव्या अनेकभूतश्रयत्वादविश्वस्य स्थिरता विशेषम् ॥3॥

॥ आंगल-अर्थः ॥

जीवन, मन और इन्द्रियाँ एक ही से उत्पन्न होती हैं, तथा आकाश, वायु, प्रकाश, जल और पृथ्वी सभी कुछ न कुछ धारण करते हैं।

॥ हिन्दी-अर्थः ॥

इसी प्रकार 'परमात्मा-तत्त्व' से प्राण, मन तथा समस्त इन्द्रियों का जन्म होता है; तथा आकाश, वायु, अग्नि, जल तथा सभी को धारण करने वाली पृथ्वी का भी जन्म होता है।

॥ ॥

एतस्मात् - एतस्मात् - उसे

प्राणः - प्राणः - जीवन

मनः - मनः - मन

सर्वेन्द्रियाँ - सर्वेन्द्रियाँ - इन्द्रियाँ

खम् - खम् - आकाश

वायुः - वायुः - वायु

ज्योतिः - ज्योतिः - प्रकाश

आपः - आपः - जल

विश्वस्य धारिणी - विश्वस्य धारिणी - जो कुछ भी उसका शिष्यत्व है

पृथ्वी - पृथ्वी - पृथ्वी

च - कै - और

जायते - जायते - जन्म लेते हैं