तस्माच्च देवा बहुधा संप्रसुताः साध्य मनुष्याः पश्वो

MKP मार्च 18, 2025

तस्माच्च देवा बहुधा संप्रसुताः साध्य मनुष्याः पश्वो वयांसि। प्राणापानौ वृहियौ तपश्च श्रद्धा सत्यं ब्रह्मचर्यं विधिश्च ॥

॥ लिप्यन्तरणम् ॥

तस्माच्च देवा बहुधा संप्रसुताः साध्य मनुष्यः पश्वो वयांसि | प्राणापानौ वृहियौ तपश्च श्रद्धा सत्यं ब्रह्मचर्यं विधिश्च ||

॥अन्वयः ॥

तस्मात् च देवाः बहुधा सम्प्रसुताः साध्याः मनुष्याः पश्वः व्यांसि प्राणापानौ ब्रीहियौ तपः च श्रद्धा सत्यं ब्रह्मचर्यम् विधि च सम्प्रसुताः ॥

॥ अन्वयलिप्यन्तरणम् ॥

तस्मात् च देवाः बहुधा संप्रसुताः साध्यः मनुष्यः पश्वः वयांसि प्राणापानौ बृह्यौ तपः च श्रद्धा सत्यं ब्रह्मचर्यं विधि च (संप्रसुताः) ||

॥ सुदुदिनीभाष्यम् - गोपालानन्दस्वामीचितम् ॥

कर्मसु यान्यङ्गानि तेषामपि तत् एव संभव्य इथ्याः- तस्माच्च देवा इति।

तस्माच्च देवा बहुधा संप्रसुताः साध्य मनुष्याः पश्वो वयांसि।

प्राणापानौ वृहियौ तपश्च श्रद्धा सत्यं ब्रह्मचर्यं विधिश्च ॥7॥

वैधिभेदेन बहुधा देवाः सम्प्रसुताः, यानुद्दिश्य कर्माणि विधिन्ते। तथा साध्यश्च । ये च कर्मस्वाधिकारिनो मनुष्याः। ये च पश्वः पक्षिनः कर्मसु विनियुज्यमानः। प्राणापानौ यच्च जीवनं कर्मस्वाधिकारये भवति। वृहियैव - हविरर्थौ। यच्च तपः, या च श्रद्धा, यया कर्मणानसिद्धिः। सत्यम् - यदग्निहोत्रदावङ्गभूतम्। यच्च ब्रह्मचर्यम्, यश्च विधिर्योजकः। सर्वमिदं तस्मादेव ॥7॥

॥ आंगल-अर्थः ॥

और उसी से बहुत से देवता, देवता, मनुष्य, पशु और पक्षी उत्पन्न हुए, मुख्य श्वास और अधो श्वास, चावल और जौ, तप, श्रद्धा और सत्य, सात्विकता और धर्माचरण की उत्पत्ति हुई।

॥ हिन्दी-अर्थः ॥

और 'उसी' से अनेकानेक देवगण उत्पन्न हुए, उसी से साधुगण बने, मनुष्य और पशु-पक्षी उत्पन्न हुए, प्राण और अपान वायु, धान और जौ (अन्न), तप, श्रद्धा, सत्य, ब्रह्मचर्य और विधि-विधान का प्रादुर्भाव 'उसी' हुआ।

॥ ॥

तस्मात् च - तस्मात् च - और उनको

बहुधा देवाः - बहुधा देवाः - अनेक देवता

सम्प्रसुताः - सम्प्रसुताः -जारी है

साध्यः - साध्यः - देवता

मनुष्याः - मनुष्याः - पुरुष

पश्वः - पश्वः - और पशु

वयांसी - वयांसी - और पक्षी

प्राणापानौ - प्राणापानौ - मुख्य श्वास और अधोमुखी श्वास

ब्रीहियौ - ब्रीहियौ - तथा चावल और जौ

तपः च - तपः च - और अस्क परीक्षण,

श्रद्धा - श्रद्धा - और विश्वास