शौनको ह वै महाशालोऽङ्गिरसं

शौनको ह वै महाशालोऽङ्गिरसं विधिवदुपसन्नः पप्रच्छ। कस्मिन् नु भगवो विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं भवतीति ॥

॥ लिप्यन्तरणम् ॥

śaunako ha vai mahāśālo'ṅgirasaṁ vidhivadupasannaḥ papraccha | kasmin nu bhagavo vijñāte sarvamidaṁ vijñātaṁ bhavatīti ||

॥ अन्वयः ॥

महाशालः शौनकः ह वै विधिवत् उपसन्नः अङ्गिरसं पप्रच्छ नु भगवः कस्मिन् विज्ञाते सर्वं इदं विज्ञातं भवति इति ॥

॥ अन्वयलिप्यन्तरणम् ॥

mahāśālaḥ śaunakaḥ ha vai vidhivat upasannaḥ aṅgirasaṁ papraccha nu bhagavaḥ kasmin vijñāte sarvaṁ idaṁ vijñātaṁ bhavati iti ||

॥ सुबोधिनीभाष्यम् - गोपालानन्दस्वामिरचितम् ॥

[ ब्रह्मविद्याविषयकप्रश्नः ]

शौनको ह वै महाशालोऽङ्गिरसं विधिवदुपसन्नः पप्रच्छ ।

कस्मिन्नु भगवो विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं भवतीति ॥३॥

शौनकः- शुनकसुतः, स चायं महाशाल:- महती शाला यस्य स महाशालः, महागृहस्थ इति यावत् । अङ्गिरसं विधिवदुपसन्नः - अनुल्लङ्घितसमित्पाणित्वादिनियमः सन् पप्रच्छ । । यद्यप्यथर्वायेत्यादौ विधिवदुपसन्नायेति न श्रूयते, नैतावताऽनैयत्यमस्याशङ्कयम् । 'समित्पाणि'रिति नियमस्य सर्वान्प्रत्यविशेषेण श्रुतेः । परन्तु गुरुपारम्पर्यनिरूपणमात्रे तत्र तात्पर्यात्तस्याश्रवणम्, इह तु विद्या प्रस्तूयत इति विशिष्य तस्य श्रवणं न्याय्यम् । मध्यदीपिकान्यायेनाङ्गिरसः प्राक्तनेष्वथर्वप्रभृतिषु ततोऽर्वाक्तनेष्वस्मासु चैतदन्वयो व्यज्यत इहैतच्छ्रवणेनेत्यपरे । किं पप्रच्छ तदुच्यते कस्मिन्निति । हे भगवः - भगवन् ! कस्मिन् विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं भवेत् । सर्वस्यास्य किमुपादानमिति पृष्टं भवति । उपादाने हि विज्ञाते उपादेयं विज्ञातं भवति । इदं च लोकतो विदितमेव । यद्यपि 'कस्मिन्नु विज्ञाते सर्वं विज्ञातं स्यादिति प्रश्नः केवलं लोकदृष्ट्या न घटेत, मिथो विलक्षणतयाऽनुभूयमानानामेषां भिन्नभिन्नोपादानतानियम एव हि लोकदृष्ट्याऽवगम्यते । अथापि सामान्यतो महद्भयः श्रुतं नामानेन सर्वस्यास्य किमप्यस्त्युपादानमिति । तदयं विशेषप्रश्न: 'कस्मिन्नु भगवो विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं भवती 'ति । घटशरावमणिकानामाकारतो मिथो विसदृशानामपि मृत्त्वादिनाऽनुस्यूतेन धर्मेण विशिष्टं किञ्चिदुपादानं भवति, तेनैव न्यायेनास्यापि सर्वस्य किमपि स्यादित्यभ्यूह्य वाऽयं प्रश्नः ॥३॥

॥ आङ्गल-अर्थः ॥

Shaunaka, the great house-lord, came to Angiras in the due way of the disciple and asked of him, “Lord, by knowing what does all this that is become known?”

॥ हिन्दी-अर्थः ॥

महाशालाधिपति शौनक अंगिरस के पास विधिवत् शिष्य रूप में आये और उनसे पूछाː "हे भगवन्! क्या है जिसे जान लेने के पश्चात् यह सब कुछ ज्ञात हो जाता है?

॥ शब्दावली ॥

महाशालः शौनकः ह वै - mahāśālaḥ śaunakaḥ ha vai - Shaunaka, the great house-lord

विधिवत् - vidhivat - in the due way of the disciple

उपसन्नः - upasannaḥ - came

अङ्गिरसम् - aṅgirasam - to Angiras

नु पप्रच्छ - nu papraccha - asked of him

भगवः - bhagavaḥ - Lord

कस्मिन् विज्ञाते - kasmin vijñāte - by knowing what

सर्वम् इदम् - sarvam idam - does all this that is

विज्ञातम् भवति इति - vijñātam bhavati iti - become known