सुकेशा च भारद्वाजः

॥ उपनिषद ॥ व्याख्या:

प्रश्नोपनिषद प्रथम प्रश्नः

ॐ नमः परमात्मने। हरिः ॐ॥ सुकेशा च भारद्वाजः शब्यश्च सत्यकामः सूर्यायणि च गार्ग्यः कौशल्यश्चाश्वलायनो भास्करो वैदर्भिः कबन्धी कात्यायनस्ते हते ब्रह्मपरा ब्रह्मनिष्ठाः परं ब्राह्मण्वेषमनाः एष ह वै तत्सर्वं वक्ष्यतिति ते हवित्पानयो भगवन्तं पिप्पलादमुपसन्नाः ॥

॥ लिप्यन्तरणम् ॥

ॐ नमः परमात्मने| हरिः ॐ || सुकेशा च भारद्वाजः शैब्याश्च सत्यकामः सूर्यायणि च गार्ग्यः कौशल्यश्चाश्वलायनो भर्गावो वैदर्भिः कबंधि कात्यायनस्ते हते ब्रह्मपरा ब्रह्मनिष्ठाः परं ब्रह्मण्वेषमनाः एषा हा वै तत्सर्वं वक्षयति ते हा समित्पणयो भगवन्तं पिप्पलादामुपसन्नाः ||

॥अन्वयः ॥​

भारद्वाजः सुकेशा च सव्यः सत्यकामः च गार्ग्यः सूर्यायणि च आश्वलायनः कौशल्यः च वैदर्भिः भगवतीः कात्यायनः क बंधदि ते ह ब्रह्मपराः ब्रह्मनिष्ठायः परं ब्रह्म अन्वेषमनाः आसन ते ह एषः ह वै तत् सर्वं वक्षयति इति निश्चित्य संपन्याः भगवन्तं पिप्पलादम उपसन्नः ॥

॥ अन्वयलिप्यन्तरणम् ॥

भारद्वाजः सुकेषा च शैव्यः सत्यकामः च गार्ग्यः सौर्ययानी च आश्वलायनः कौशल्यः च वैदर्भिः भार्गवः कात्यायनः कबन्धी ते हा ब्रह्मपरः ब्रह्मनिष्ठः परं ब्रह्म अन्वेषमनाः (आसन) ते हा एषाः हा वै तत् सर्वम् वक्ष्यति इति (निश्चित्य) समितपनायः भगवन्तम् पिप्पलादम उपासनाः ||

॥ सुदुदिनिभाष्यम् - गोपालानन्दस्वामीचितम् ॥

प्रश्नोपनिषत्

स्वामीनारायणमूलभाष्यमेता

शांतिपाठः

भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवः भद्रं पश्येमक्षभिर्यजत्रः।

स्थिरैरङ्गास्तुष्टुवांसस्तनुभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ॥

स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः।

स्वस्ति नास्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥

ॐ शांतिः शांतिः शांतिः ॥

मङ्गलाचरणम्

एष प्राणो यतो यस्मिन्नेतत्सर्वं प्रतिष्ठितम्। अस्तं यान्ति कला यस्मिन्स्तं नौमि पुरूषोत्तम ॥

प्रथमः प्रश्नः

[ ब्रह्मविद्यामधिगंतुं सुकेशादिनां पिप्पलादाचार्यसमीपगमनम् ]

विद्यास्तुत्ये आख्यायिका प्रस्तुयते।

हरिः ॐ। सुकेशा च भारद्वाजः शब्यश्च सत्यकामः सूर्यायणि च गार्ग्यः कौशलश्चाश्वलायनो गर्गो वैदर्भिः कबन्धी कात्यायनस्ते हते ब्रह्मपरा ब्रह्मनिष्ठाः परं ब्राह्मण्वेषामना एष ह वै तत्सर्वं वक्ष्यतिति ते ह समित्पनायो भगवन्तं पिप्पलादमुपसन्नाः ॥1॥

नम्ना सुकेशा भरद्वाजस्यापत्यम्, नम्ना सत्यकामः शिबेर्पत्यम्, सूर्यस्यापत्यं गर्गस्य गोत्रापत्यं कश्चित्, नामतः कौशल्यः आश्वलायन्स्यापत्यम्, भृगोरगोत्रापत्यं विदर्भेरपत्यं कश्चित्, नम्ना क बंधी गोत्रतः कात्यायनः, एते षट ब्रह्मपराः, महात्र वेदः, वेदप्रवानाः, वेदार्थविचारपरा इति यावत । ब्रह्मनिष्ठायः - तपोनिष्ठायः। परं ब्राह्मण्वेषामनाः - जिज्ञासमानः। एष पिप्पलादो यत्परं ब्रह्म यच्च तत्तैतिसाधनं तत्सर्वं वक्ष्यतिति भगवन्तं पिप्पलादं समित्पन्याः शिष्यभावेन उपसन्नः - उपजीमुः ॥1॥

॥ आंगल-अर्थः ॥

OM! Salutation to the Supreme Spirit. The Supreme is OM. Sukesha the Bharadwaja; the Shaivya, Satyakama; Gargya, son of the Solar race; the Kosalawala; the Bhargava of Vidarbha; and Kabandhi Katyayana;-these sought the Most High God, believing in the Supreme and to the Supreme devoted. Therefore they came to the Lord Pippalada, for they said “This is he that shall tell us of that Universal.”

॥ हिन्दी-अर्थः ॥

ॐ ! 'परमात्मा ' को नमन! परमात्मा (हरि) ही ॐ हैं। भरद्वाजपुत्र सुकेशा; शैव्य (शिवि पुत्र) सत्यकाम; सूर्यवंशी गार्ग्य; अश्वल पुत्र कौशलन* ; विदर्भ निवासी भार्गव; तथा कात्यायन कबन्धी, ये ब्रह्मपरायण एवं ब्रह्मनिष्ठ ऋषिगण, ब्रह्म के अनुसन्धान में लगे हुए, (हाथों में समिधा लिये हुए)**प्रभु पिप्पलाद के समीप आये और बोले, ''यही वे हैं जो हमे उस 'सर्वम्' के विषय में बतायगे।'' *यह श्रीअरविन्द के द्वारा किया गया अर्थ है। संस्कृत के अनुसार अर्थ होगाː'कोसल निवासी अश्वलायन'।- अनु. ** यह वाक्यांश मूल संस्कृत में है, श्रीअरविन्द ने अनुवाद में इसका उल्लेख नहीं किया है।- अनु.

॥ शब्दावली ॥

सुकेशा भारद्वाजः - sukeśā bhāradvājaḥ - Sukesha the Bharadwaja

शैव्यः सत्यकामः च - śaivyaḥ satyakāmaḥ ca - the Shaivya, Satyakama

गार्ग्यः सौर्यायणी च - gārgyaḥ sauryāyaṇī ca - Gargya, son of the Solar race

आश्वलायनः कौसल्यः च - āśvalāyanaḥ kausalyaḥ ca - the Kosala, son of Ashwala

वैदर्भिः भार्गवः च - vaidarbhiḥ bhārgavaḥ ca - the Bhargava of Vidarbha

कात्यायनः कबन्धी - kātyāyanaḥ kabandhī - Kabandhi Katyayana

ते ह - te ha - these

ब्रह्मपराः - brahmaparāḥ - believing in the Supreme

ब्रह्मनिष्ठाः - brahmaniṣṭhāḥ - devoted to the Supreme

परम् ब्रह्म - param brahma - the Most High God

अन्वेषमाणाः - anveṣamāṇāḥ - seeking

ते ह - te ha - they

एषः ह वै तत् सर्वम् वक्ष्यति इति - eṣaḥ ha vai tat sarvam vakṣyati iti - “This is he that shall tell us of that Universal.”

समित्पाणयः - samitpāṇayaḥ - wood in hand

भगवन्तम् पिप्प्लादम् - bhagavantam pipplādam - to the Lord Pippalada

उपसन्नाः - upasannāḥ - came

॥ अथ उपनिषद् ॥