वायुर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं

वायुर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव। एकस्तथा सर्वभूतान्तरात्मा रूपं रूपं प्रतिरूपो बहिश्च ॥

॥ लिप्यन्तरणम् ॥

vāyuryathaiko bhuvanaṁ praviṣṭo rūpaṁ rūpaṁ pratirūpo babhūva | ekastathā sarvabhūtāntarātmā rūpaṁ rūpaṁ pratirūpo bahiśca ||

॥ अन्वयः ॥

एकः वायुः यथा भुवनं प्रविष्टः सन् रूपम् रूपम् प्रतिरूपः बभुव तथा एकः सर्वभुतान्तरात्मा रूपं रूपं प्रतिरूपः भवति । बहिः च ॥

॥ अन्वयलिप्यन्तरणम् ॥

ekaḥ vāyuḥ yathā bhuvanaṁ praviṣṭaḥ ( san rūpam rūpam pratirūpaḥ babhuva tathā ekaḥ sarvabhutāntarātmā rūpaṁ rūpaṁ pratirūpaḥ ( bhavati )| bahiḥ ca ||

॥ सुबोधिनीभाष्यम् - गोपालानन्दस्वामिरचितम् ॥

[ सर्वभूतान्तर्यामी परमात्मा ]

सुसूक्ष्ममन्यं दृष्टान्तमाह - वायुः इति ।

वायुर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव ।

एकस्तथा सर्वभूतान्तरात्मा रूपं रूपं प्रतिरूपो बहिश्च ॥१०॥

पूर्वस्मात् अविशिष्टार्थकम् एतत् ॥१०॥

॥ आङ्गल-अर्थः ॥

Even as one Air hath entered into the world but it shapeth itself to the forms it meeteth, so there is one Spirit within all creatures but it shapeth itself to form and form; it is likewise outside these.

॥ हिन्दी-अर्थः ॥

"जिस प्रकार एक ही 'वायु' भुवन में प्रविष्ट हुआ है किन्तु भिन्न-भिन्न रूपों के सम्पर्क से वैसावैसा प्रतिरूप धारण कर लेता है, उसी प्रकार समस्त प्राणियों में विद्यमान 'अन्तरात्मा' एक ही है परन्तु रूपरूप के सम्पर्क से वैसा-वैसा प्रतिरूप धारण करता है; इसी प्रकार वह उनसे बाहर भी है।

॥ शब्दावली ॥

यथा - yathā - even as

एकः वायुः - ekaḥ vāyuḥ - one Air

भुवनम् प्रविष्टः - bhuvanam praviṣṭaḥ - having entered into the world

रूपम् रूपम् - rūpam rūpam - form and form

प्रतिरूपः बभुव - pratirūpaḥ babhuva - shapeth itself to

तथा - tathā - so there is

एकः सर्वभुतान्तरात्मा - ekaḥ sarvabhutāntarātmā - one Spirit within all creatures

रूपम् रूपम् - rūpam rūpam - form and form

प्रतिरूपः - pratirūpaḥ - shapeth itself to

बहिः च - bahiḥ ca - it is likewise outside these

॥ अथ उपनिषद् ॥