अथ हैनं भार्गवो वैदर्भिः पप्रच्छ।

 

अथ हैनं भार्गवो वैदर्भिः पप्रच्छ। भगवन्‌ कत्येव देवाः प्रजां विधारयन्ते कतर एतत्प्रकाशयन्ते कः पुनरेषां वरिष्ठः इति ॥

॥ लिप्यन्तरणम् ॥

atha hainaṁ bhārgavo vaidarbhiḥ papraccha | bhagavan katyeva devāḥ prajāṁ vidhārayante katara etatprakāśayante kaḥ punareṣāṁ variṣṭhaḥ iti ||

॥ अन्वयः ॥

अथ वैदर्भिः भार्गवः एनम् पप्रच्छ भगवन् कति एव देवाः प्रजां विधारयन्ते कतरे एतत् प्रकाशयन्ते कः पुनः एषां वरिष्ठः ॥

॥ अन्वयलिप्यन्तरणम् ॥

atha vaidarbhiḥ bhārgavaḥ enam papraccha bhagavan kati eva devāḥ prajāṁ vidhārayante katare etat prakāśayante kaḥ punaḥ eṣāṁ variṣṭhaḥ ||

॥ सुबोधिनीभाष्यम् - गोपालानन्दस्वामिरचितम् ॥

द्वितीयः प्रश्नः

[ प्राणप्रशंसा ]

अथ हैनं भार्गवो वैदर्भिः पप्रच्छ ।

भगवन्कत्येव देवाः प्रजां विधारयन्ते कतर एतत्प्रकाशयन्ते कः पुनरेषां वरिष्ठइति ॥१॥

अथेत्यवसरसङ्गतिर्व्यज्यते । उत्पत्तिहेताववधृते सपदि स्थितिहेतुः क इति जिज्ञासा भवेत् । प्रश्नोऽनूद्यते - भगवन्निति । प्रजास्तु प्रजापतेरुत्पन्ना नाम । इमां प्रजां विधारयन्ते कति । प्रजाशब्दितमिदं शरीरं कैर्विधार्यत इत्यर्थः । एतद्धारणलक्षणं कार्यं के प्रकाशयन्ते - ख्यापयन्ति । कै: क्रियमाणं धारणलक्षणं कार्यं विख्यायत इति यावत् । यदि बहुभिर्विधार्यते को वरिष्ठस्तेषाम् । इदमत्र बोध्यम् - एतत्प्रश्नप्रतिवचनेन मुख्यप्राणे धारकत्वं ग्राहयित्वा तृतीयप्रश्नप्रतिवचने ततोऽतिरिक्तं परमात्मानं सर्वस्य धारकं ज्ञापयिष्यति । देहेन्द्रियप्राणादिवैलक्षण्यमात्मनि सुखेन ग्राहयितुमित्थमारम्भः ॥१॥

॥ आङ्गल-अर्थः ॥

Then the Bhargava, the Vidarbhan, asked him: “Lord, how many Gods maintain this creature, and how many illumine it, and which of these again is the mightiest?”

॥ हिन्दी-अर्थः ॥

तत्पश्चात् वैदर्भी (विदर्भदेशीय) भार्गव ने उनसे पूछा, ''हे भगवन् कितने देवगण इस प्रजा को सम्भालते हैं, कितने इसे प्रकाशित करते हैं तथा इनमें सें पुनः कौन वरिष्ठ (सर्वाधिक शक्तिशाली) है?"

॥ शब्दावली ॥

अथ - atha - then

वैदर्भिः भार्गवः - vaidarbhiḥ bhārgavaḥ - the Bhargava, the Vidarbhan

एनम् पप्रच्छ - enam papraccha - asked him

भगवन् - bhagavan - Lord!

कति एव - kati eva - how many

देवाः - devāḥ - Gods

प्रजाम् - prajām - this creature

विधारयन्ते - vidhārayante - maintain

कतरे - katare - and how many

एतत् प्रकाशयन्ते - etat prakāśayante - illumine it

कः पुनः - kaḥ punaḥ - and which again

एषाम् वरिष्ठः - eṣām variṣṭhaḥ - of these is the mightiest

॥ अथ उपनिषद् ॥