षष्ठोच्छ्वासः
दकुच
२,६
सो
ऽप्याचचक्षे-देव, सो
ऽहमपि सुहृत्साधारणभ्रमणकारणः सुह्मेषु दामलिप्ताह्वयस्य नगरस्य बाह्मोद्याने
महान्तमुत्सवसमाजमालोकयम् ।
तत्र
क्वचिदतिमुक्तकलतामण्डपे कमपि वीणावादेनात्मानं विनोदयन्तमुत्कण्ठितं
युवानमद्राक्षम् ।
अप्राक्षं
च-"भद्र, को
नामायमुत्सवः, किमर्थं
वा समारब्धः, "केन
वा निमित्तेनोत्सवमनादृत्यैकान्ते भवानुत्कण्ठित इव परिवादिनीद्वितीयस्तिष्ठतिऽ
इति ।
सो
ऽभ्यधत्त-"सौम्य, सुह्यपतिस्तुङ्गधन्वनामानपत्यः
पार्थितवानमुष्मिन्नायतने विस्मृतविन्ध्यवासरागं वसन्त्या विन्ध्यवासिन्याः
पादमूलादपत्यद्वयम्ऽ ।
अनया
च किलास्मै प्रतिशयिताय स्वप्ने समादिष्टम्-"समुत्पत्स्यते तवैकः पुत्रः,
जनिष्यते चैका दुहिता ।
स
तु तस्याः पाणिग्राहकमनुजीविष्यति ।
सा
तु सप्तमाद्वर्षादरभ्यापरिणयनात्प्रतिमासं कृत्तिकासु कन्दुकनृत्येन
गुणवद्भर्तृलाभाय मां समाराधयतु ।
यं
चाभिलषेत्सामुष्मै देया ।
स
चोत्सवः कन्दुकोत्सवनामास्तुऽ इति ।
ततो
ऽल्पीयसा कालेन राज्ञः प्रियमहिषी मेदिनी नामैकं पुत्रमसूत ।
समुत्पन्ना
चैका दुहिता ।
साद्य
नाम कन्या कन्दुकावती सोमापीडां देवीं कन्दुकविहारेणाराधयिष्यति ।
तस्यास्तु
सखी चन्द्रसेना नाम धात्रेयिका मम प्रियासीत् ।
सा
चैषु दिवसेषु राजपुत्रेण भीमधन्वना बलवदनुरुद्धा ।
तदहमुत्कण्ठितो
मन्मथशरशल्यदुः खोद्विग्नचेताः कलेन वीणारवेमात्मानं
किञ्चिदाश्वासयन्विविक्तमध्यासेऽ इति ।
अस्मिन्नेव
च क्षणे किमपि नूपुरक्वणितमुपातिष्ठत् ।
आगता
च काचिदङ्गना दृष्टैव स एनामुत्फुल्लदृष्टिरुत्थायोपगूढकण्ठश्च तया तत्रैवोपाविशत्
।
अशंसच्च-"सैषा
मे प्राणसमा, यद्विरहो
दहन इव दहति माम् ।
इदं
च मे जीवितमपहरता राजपुत्रेण मृत्युनेव निरुष्मतां नीतः ।
न
च शक्ष्यामि राजसूनुरित्यमुष्मिन् पापमाचरितुम् ।
अतो
ऽनयात्मानं सुदृष्टं कारयित्वा त्यक्ष्यामि निष्प्रतिक्रियान् प्राणान्ऽ इति ।
सा
तु पर्यश्रुमुखी समभ्यधात्-"मा स्म नाथ, मत्कृते ऽध्यवस्यः साहसम् ।
यस्त्वमुत्तमात्सार्थवाहादर्थदासादुत्पद्य
कोशदास इति गुरुभिरभिहितनामधेयः पुनर्मदत्यासङ्गाद्वेशदास इति द्विषद्भिः
प्रख्यापितो ऽसु, तस्मिंस्त्वय्युपरते
यद्यहं जीवेयं नृशंसो वेश इति समर्थयेयं लोकवादम् ।
अतो
ऽद्यैव नय मामीप्सितं देशम्ऽ इति ।
स
तु मामभ्यधत्त-"भद्र, भवद्दृष्टेषु
राष्ट्रेषु कतमत्समृद्धं संपन्नसस्यं सत्पुरुषभूयिष्टं चऽ इति ।
तमहमीषद्विहस्याब्रवम्-"भद्र,
विस्तीर्णेयमर्णवाम्बरा ।
न
पर्यन्तो ऽस्ति स्थानस्थानेषु रम्याणां जनपदानाम् ।
अपितु
न चेहिदे युवयोः सुखनिवासकारणं कमष्युपायमुत्पादयितुं शक्नुयाम् ।
ततो
ऽहमेव भवेयमध्वदर्शी ।
तावतोदैरत
रणितानि मणिनूपुराणाम् ।
अथासौ
जातसंभ्रमा "प्राप्तैवेयं भर्तृदारिका कन्दुकावती कन्दुकक्रीडितेन देवीं
विन्ध्यवासिनीमाराधयितुम् ।
अनिषिद्धदर्शना
चेयमस्मिन्कन्दुकोत्सवे ।
सफलमस्तु
युष्मच्चक्षुः ।
आगच्छतं
द्रष्टुम् ।
अहमस्याः
सकाशवर्तिनी भवेयम्ऽ इत्ययासीत् ।
तामन्वयाव
चावाम् ।
महति
रत्नरङ्गपीठे स्थितां प्रथमं ताम्रोष्ठीमपश्यम् ।
अतिष्ठच्च
सा सद्य एव मम हृदये ।
न
मयान्येन वान्तराले दृष्टा ।
चित्रीयाविष्ठचित्तश्चाचिन्तयम्-"किमियं
लक्ष्मीः ।
नहि
नहि ।
तस्याः
किल हस्ते विन्यस्तं कमलम्, अस्यास्तु
हस्त एव कमलम् ।
अभुक्तपूर्वा
चासौ पुरातनेन पुंसा पूर्वराजैश्च, अस्याः
पुनरनवद्यमयातयामं च यौवनम्ऽ इति चिन्तयत्येव मयि, सानघसर्वगात्री
व्यत्यस्तहस्तपल्लवाग्रस्पृष्टभूमिरालोलनीलकुटिलालका सविभ्रमं भगवतीमभिवन्द्य
कन्दुकममन्दरागरूषिताक्षमनङ्गमिवालम्बत ।
लीलाशिथिलं
च भूमौ मुक्तवती ।
मन्दोत्थितं
च किञ्चित्कुञ्चिताङ्गुष्ठेन प्रसृतकोमलाङ्गुलिना पाणिपल्लवेन समाहतय हस्तपृष्टेन
चोन्नीय, चटुलदृष्टिलाञ्छतं
स्तबकमिव भ्रमरमालानुविद्धमवपतन्तमाकाश एवाग्रहीत् ।
अमुञ्चच्च
।
मध्यविलम्बितद्रुतलये
मृदुमुदु च प्रहरन्ती तत्क्षणं चूर्णपदमदर्शयत् ।
प्रशान्तं
च तं निर्दयप्रहारैरुदपातयत् ।
विपर्ययेण
च प्राशमयत् ।
पक्षमृज्वागतं
च वामदक्षिणाभ्यां कराभ्यां पर्यायेणाभिघ्नती शकुन्तमिवोदस्थापयत् ।
दूरोत्थितं
च प्रपतन्तमाहृत्य गीतमार्गमारचयत् ।
प्रतिदिशं
च गमयित्वा प्रत्यागमयत् ।
एवमनेककरणमधुरं
विहरन्ती रङ्गगतस्य रक्तचेतसो जनस्य प्रतिक्षणमुच्चावचाः प्रशंसावाचः प्रतिगृह्णती,
प्रतिक्षणारूढविभ्रमं कोशदासमंसे
ऽवलम्ब्य कण्टकितगण्डमुत्फुल्लेक्षणं च मय्यभिमुखीभूय तिष्ठति
तत्प्रथमावतीर्णकन्दर्पकारितकटाक्षदृष्टिस्तदनुमार्गविलसितलीलाञ्चितभ्रूलता,
श्वासानिलवेगान्दोलितैर्दन्तच्छदरश्मिजालैर्लीलापल्लवैरिव
मुखकमलपरिमलग्रहणलोलानलिनस्ताडयन्ती, मण्डलभ्रमणेषु कन्दुकस्यातिशीघ्रप्रचारतया विशन्तीव
मद्दर्शनलज्जया पुष्पमय पञ्जरम्, पञ्चबिन्दुप्रसृतेषु
पञ्चापि पञ्चबाणबाणआन्युगपदिवाभिपततस्त्रासेनावघट्टयन्ती, गोमूत्रिकाप्रचारषु घनदर्शितरागविभ्रमा
विद्युल्लतामिव विडम्बयन्ती, भूषणमणिरणितदत्तलसंवादिपादचारम्,
अपदेशस्मितप्रभानिषिक्तबिम्बाधरम्,
अंसस्रंसितप्रतिसमाहितशिखण्ढभारम्,
समाघट्टितक्वणितरत्नमेखलागुणम्, अञ्चितोत्थितपृथुनितम्बविलम्बितविचलदंशुकोज्ज्वलम्,
आकुञ्चितप्रसृतवेल्लितभुजलताभिहतललितकन्दुकम्,
आवर्जितबाहुपाशम्, उपरिपरिवर्तितत्रिकविलग्नलोलकुन्तलम्,
अवगलितकर्णपूरकनकपत्रप्रतिसमाधानशीघ्रतानतिक्रमितप्रकृतक्रीडनम्,
असकृदुत्क्षिष्यमाणहस्तपादबाह्माभ्यन्तरभ्रान्तकन्दुकम्,
अवनमनोन्नमननैरन्तर्यनष्टदृष्टमध्ययष्टिकम्,
अवपतनोत्पतननिर्व्यवस्थमुक्ताहारम्,
अङ्कुरितघर्मसलिलदूषितकपोलपत्रभङ्गशोषणाधिकृतश्रवणपल्लवानिलम्,
आगलितस्तनतटांशुकनियमनव्यापृतैकपाणिपल्लवं
च निषद्योत्थाय निमील्योन्मील्य स्थित्वा गत्वा चैवातिचित्रं पर्यक्रीडत राजकन्या
।
अभिहत्य
भूतलाकाशयोरपि क्रीजान्तराणि दर्शनीयान्येकेनैव वानेकेनैव कन्दुकेनादर्शयत् ।
चन्द्रसेनादिभिश्च
प्रियसखीभिः सह विहृत्य विहृतान्ते चाभिवन्द्य देवीं मनसा मे सानुरागेणेव
परिजनेनानुगम्यमाना, कुवलयशरमिव
कुसुमशरस्य मय्यपाङ्गं समर्पयन्ती, सापदेशमसकृदार्त्यमानवदनचन्द्रमण्डलतया
स्वहृदयमिव मत्समीपे प्रेरितं प्रतिनिवृत्तं न वेत्यालोकयन्ती, सह सखीभिः कुमारीपुरमगमत् ।
अहं
चानङ्गविह्वलः स्ववेश्म गत्वा कोशदासेन यत्नवदत्युदारं स्नानभोजनादिकमनुभावितो
ऽस्मि ।
सायं
चोपसृत्य चन्द्रसेना रहसि मां प्रणिपत्य पत्युरंसमंसेन प्रणयपेशलमाघट्टयन्त्युपाविशत्
।
आचष्ट
च हृष्टः कोशदासः-"भूयासमेवं यावदायुरायताक्षि, त्वत्प्रसादस्य पात्रम्ऽ इति ।
मया
तु सस्मितमभिहितम्--"सखे, किमेतदाशास्यम्
।
अस्ति
किञ्चिदञ्जनम् ।
अनया
तदक्तनेत्रया राजसूनुरुपस्थितो वानरीमिवैनां द्रक्ष्यति, विरुक्तश्चैनां पुनस्त्यक्ष्यतिऽ इति ।
तया
तु स्मेरयास्मि कथितः-"सो ऽयमार्येणाज्ञाकरो जनो ऽत्यर्थमनुगृहीतः, यदस्मिन्मन्नेव जन्मनि मानुषं वपुरपनीय
वानरीकरिष्यते ।
तदास्तामिदम्
।
अन्यथापि
सिद्धं नः समीहितम् ।
अद्य
खलु कन्दुकोत्सवे भवन्तमपहसितमनोभवाकारमभिलषन्ती रोषादिव शम्बरद्विषातिमात्रमायास्यते
राजपुत्री ।
सो
ऽयमर्थो विदितभावया मया स्वमात्रे तया च तन्मात्रे, महिष्या च मनुजेन्द्राय, निवेदयिष्यते ।
विदितार्थस्तु
पार्थिवस्त्वया दुहितुः पाणिं ग्राहयिष्यति ।
ततश्च
त्वदनुजीविना राजपुत्रेण भवितव्यम् ।
एष
हि देवतासमादिष्टो विधिः ।
त्वदायत्ते
च राज्ये नालमेव त्वामतिक्रम्य मामवरोद्धुं भीमधन्वा ।
तत्सहतामयं
त्रिचतुराणि दिनानिऽ इति मामामन्त्र्य प्रियं चोपगूह्य प्रत्ययासीत् ।
मम
च कोशदासस्य च तदुक्तानुसारेण बहुविकल्पयतोः कथञ्चिदक्षीयत क्षपा ।
क्षपान्ते
च कृतयथोचितनियमस्तमेव प्रियादर्शनसुभगमुद्यानोद्देशमुपागतो ऽस्मि ।
तत्रैव
चोपसृत्य राजपुत्रो निरभिमानमनुकूलाभिः कथाभिर्मामनुवर्तमानो मुहूर्तमास्त ।
नीत्वा
चोपकार्यामात्मसमेन स्नानबोजनशयनादिव्यतिकरेणोपाचरम् ।
तल्पगतं
च स्वप्नेनानुभूयमानप्रियादर्शनालिङ्गनसुखमायसेन निगडेनातिबलवद्बहुपुरुषैः पीवरभुजदण्डोपरुद्धमबन्धयन्माम्
।
प्रतिबुद्धं
च सहसा समभ्यधात्--"अयि दुर्मते, श्रुतमालपितं हतायाश्चन्द्रसेनाया जालरन्ध्रनिःसृतं
तच्चेष्टावबोधप्रयुक्तयानया कुब्जया त्वं किलाभिलषितो वराक्या कन्दुकावत्या तव
किलानुजीविना मया स्थधेयम्, त्वद्वचः
किलानतिक्रमता मया चन्द्रसेना कोशदासाय दास्यतेऽ इत्युक्त्वा पार्श्वचरं
पुरुषमेकमालोक्याकथयत्--"प्रक्षिपैनं सागरेऽ इति ।
स
तु लब्धराज्य इवातिहृष्टः "देव, यदाज्ञापयसिऽ इति यथादिष्टमकरोत् ।
अहं
तु निरालम्बनो भुजाभ्यामितस्ततः स्पन्दमानः किमपि काष्टं दैवदत्तमुरसोपश्लिष्य
तावदप्लोषि, यावदपासरद्वासरः
शर्वरी च सर्वा ।
प्रत्युषस्यदृस्यत
किमपि वहित्रम् ।
अमुत्रासन्यवनाः
ते मामुद्धृत्य रामेषुनाम्रे नाविकानायकाय कथितवन्तः-"को ऽष्ययमायसनिगलबद्ध
एव जले लब्धः पुरुषः ।
सो
ऽयमपि सिञ्चेत्सहसरं द्राक्षाणां क्षणेनैकेनऽ इति ।
अस्मिन्नेव
क्षणे नैकनौकापरिवृतः को ऽपि मद्गुरभ्यधावत् ।
अभिभयुर्यवनाः
।
तावदतिजवानौकाः
श्वान इव वराहमस्मत्पोतं पर्यरुत्सत ।
प्रावर्तत
संप्रहारः ।
पराजयिषत
यवनाः ।
तानहमगतीनवसीदतः
समाश्वास्यालपिषम्-"अपनयत मे निगलबन्धनम् ।
अयमहमवसादयामि
वः सपत्नान्ऽ इति ।
अमी
तथाकुर्वन् सर्वांश्च तान्प्रतिभटान्भल्लवर्षिणा भीमटङ्कृतेन शार्ङ्गेण
लवलवीकृताङ्गानकार्षम् ।
अवप्लुत्य
हतविध्वस्तयोधमस्मत्पोतसंसक्तपोतममुत्र नाविकनायकमनभिसरमभिपत्य जीवग्राहमग्रहीषम्
।
असौ
चासीत्स एव भीमधन्वा ।
तं
चाहमवबुध्य जातव्रीडमब्रवम्-"तात, किं दृष्टानि कृतान्तविलसितानिऽ इति ।
ते
तु सांयात्रिका मदीयेनैव शृङ्खलेन तमतिगाढं बद्ध्वा हर्षिकलकिलारवमकुर्वन्मां
चापूजयन् ।
दुर्वारा
तु सा नौरननुकूलवातनुन्ना दूरमभिपत्य कमपि द्वीपं निबिढमाश्लिष्टवती ।
तत्र
च स्वादु पानीयमेधांसि कन्दमूलफलानि संजिघृक्षवो गाढपातितशिलावलयमबातराम ।
तत्र
चसीन्महाशैलः ।
सो
ऽहम् "अहो रमणीयो ऽयं पर्वतनितम्बभागः, कान्ततरेयं गन्धपाषाणवत्युपत्यका,
शिशिरमिदमिन्दीवरारविन्दमकरन्दबिन्दुचन्द्रकोत्तरं
गोत्रवारि, रम्यो
ऽयमनेकवर्णकुसुममञ्जरीभरस्तरुवनाभोगःऽ इत्यतृप्ततरया दृशा बहुबहु
पश्यन्नलक्षिताध्यारूढक्षोणीधरशिखरः शोणीभूतमुत्प्रभाभिः पद्मरागसोपानशिलाभिः
किमपि नालीकपरागधूसरं सरः समध्यगाम् ।
स्नातश्च
कांश्चिदमृतस्वादून्बिसभङ्गानास्वाद्य, अंसलग्नकह्लारस्तीरवर्तिना केनापि भीमरूपेण
ब्रह्माराक्षसेनाभिपत्य "को ऽसि, कुतस्त्यो ऽसिऽ इति निर्भर्त्सयताभ्यधीये ।
निर्भयेन
च मया सो ऽब्यधीयत-"सौम्य, सो
ऽहमस्मि द्विजन्मा ।
शुत्रहस्तादर्णवम्,
अर्णवाद्यवननावम्, यवननावश्चित्रग्रावाणमेनं पर्वतप्रवरं
गतः, यदृच्छयास्मिन्सरसि
विश्रान्तः, भद्रं
तवऽ इति ।
सो
ऽब्रूत-"न चेद्ब्रवीषि प्रश्नान्, अश्नामित्वाम्ऽ इति ।
मयोक्तम्-"पृच्छ
तावत् ।
भवतुऽ
इति ।
अथावयोरेकयार्ययासीत्संलाप-
"किं क्रूरं स्त्रीहृदयं किं गृहिणः प्रियहिताय दारगुणाः ।
कः
कामः संकल्पः किं दुष्करसाधनं प्रज्ञा ।। तत्र धूमिनीगोमिनीनिम्बवतीनितम्बवत्यः
प्रामाणम्ऽ इत्युपदिष्टो मया सो ऽब्रूत-"कथय, कीदृश्यस्ताःऽ इति ।
अत्रोदाहरणम्-"अस्ति
त्रिगर्तो नाम जनपदः ।
तत्रासन्गृहिणस्त्रयःऽ
स्फीतसारधनाः सोदर्या धनकधान्यकधन्यकाख्याः ।
तेषु
जीवत्सु न ववर्ष वर्षाणि द्वादश दशशताक्षः, क्षीणसारं सस्यम्, ओषध्यो बन्ध्याः, न फलवन्तो वनस्पतयः, क्लीवा मेधाः क्षीणस्रोतसः स्रवन्त्यः,
पङ्कशेषाणि पल्वलानि, निर्निस्यन्दान्युत्समण्डलानि, विरलीभूतं कन्दमूलफलम्, अवहीनाः कथाः, गलिताः कल्याणोत्सवक्रियाः, बहुलीभूतानि तस्करकुलानि, अन्योन्यमभक्षयन्प्रजाः, पर्यलुठन्नितस्ततो बलाकापाण्डुराणि
नरशिरःकपालानि, पर्यहिण्डन्त
शुष्काः काकमण्डल्यः, शून्यीभूतानि
नगरग्रामखर्वटपुटभेदनादीनि ।
त
एते गृहपतयः सर्वधान्यनिचयमुपयुज्याजाविकटं गवलगणं गवां वृथं दासीदासजनमपत्यानि
ज्येष्ठमध्यमभार्ये च क्रमेण भयित्वा "कनिष्ठभार्या धूमिना श्वो भक्षणीयाऽ
इति समकल्पयन् ।
अथ
कनिष्ठो धन्यकः प्रियां स्वामत्तुमक्षमस्तया सह तस्यामेव निश्यपासरत् ।
मार्गक्लान्तां
चोद्वहन्वनं जगाहे ।
स्वमांसासृगपनीतक्षुत्पिपासां
तां नयन्नन्तरे कमपि निकृत्तपाणिपादकर्णनासिकमवनिपृष्टे विचेष्टमानं
पुरुषमद्राक्षीत् ।
तमप्यार्द्राशयः
स्कन्धेनोद्वहन्कन्दमूलमृगबहुले गहनोद्देशे यत्नरचितपर्णशालश्चिरमवसत् ।
अमुं
च रोपितव्रणमिगुदीतैलादिभिरामिषेण शाकेनात्मनिर्विशेषं पुपोष ।
पुष्टं
च तमुद्रिक्तधातुमेकदामृगान्वेषणाय च प्रयाते धन्यके सा धूमिनी रिरंसयोपातिष्ठत ।
भर्त्सितापि
तेन बलात्कारमरीरमत् ।
निवृत्तं
च पतिमुदकाभ्यर्थिनम् "उद्धृत्य कूपात्पिब, रुजाति मे शिरः शिरोरोगःऽ इत्युदञ्चनं
सरज्जुं पुरश्चिक्षेप ।
उदञ्चयन्तं
च तं कूपादपः, क्षणात्पृष्ठतो
गत्वा प्रणुनोद ।
तं
च विकलं स्कन्धेनोदुह्य देशाद्देशान्तरं परिभ्रमन्ती पतिव्रताप्रतीतिं लेभे,
बहुविधाश्च पूजाः ।
पुनरवन्तिराजानुग्रहादतिमहत्या
भूत्या न्यवसत् ।
अथ
पानीयार्थिसार्थजनसमापत्तिदृष्टोद्धृतमवन्तिषु भ्रमन्तमाहारार्थिनं भर्तारमुपलभ्य
सा धूमिनी येन मे पतिर्विकलीकृतः स दुरात्मायम्ऽ इति तस्य साधोश्चित्रवधमज्ञेन
राज्ञा समादेशयाञ्चकार ।
धन्यकस्तु
दत्तपश्चाद्बन्दो बध्यभूमिं नीयमानः सशेषत्वादायुषः "यो मया विकलीकृतो ऽभिमतो
भिक्षुः, स चेन्मे पापमाचक्षीत,
युक्तो मे दण्डऽ इत्यदीनमधिकृतं जगाद ।
"को
दोषःऽ इत्युपनीय दर्शिते ऽमुष्मिन्स विकलः पर्यश्रुः पादपतितस्ततस्य
सादोस्तत्सुकृतमसत्याश्च तस्यास्तथाभूतं दुश्चरितमार्यबुद्धिराचचक्षे ।
कुपितेन
राज्ञा विरूपितमुखी सा दुष्कृतकारिमी कृता श्वभ्यः पाचिका ।
कृतश्च
धन्यकः प्रसादभूमिः तद्ब्रवीमि-"स्त्रीहृदयं क्रूरम्ऽ इति ।
पिनरनुयुक्तो
गोमिनीवृत्तान्तमाख्यातवान्-"अस्ति द्रविडेषु काञ्चो नामनगरी ।
तस्यामनेककोटिसारः
श्रेष्ठिपुत्रः शक्तिकुमारो नामासीत् ।
सो
ऽष्टादशवर्षदेशीयश्चिन्तामापेदे-"नास्त्यदाराणामनुगुणदाराणां वा सुखं नाम ।
तत्कथं
नु गुणवद्विन्देयं कलत्रम्ऽ ति ।
अथ
वरप्रत्ययाहृतेषु दारेषु यादृच्छिकीं संपत्तिमनभिसमीक्ष्य कार्तान्तिको नाम भूत्वा
वस्त्रान्तपिनद्धशालिप्रस्थो भुवं बभ्राम ।
"लक्षणज्ञो
ऽयम्ऽ इत्यमुष्मै कन्याः कन्यावन्तः प्रदर्शयांबभूवुः ।
यां
काचिल्लक्षणवतीं सवर्णां कन्यां दृष्ट्वा स किल स्म ब्रवीति-"भद्रे, शक्नोपि किमनेन शालिप्रस्थेन
गुणवदन्नमस्मानभ्यवहारयितुम्ऽ इति ।
स
हसितावधूतो गृहाद्गृहं प्रविश्याभ्रमत् ।
एकदा
तु शिबिषु पट्टने सह पितृब्यामवसितमहर्धिमवशीर्णभवनसारां धात्र्या प्रदर्श्यमानां
काचन विरलभूषणां कुमारीं ददर्श ।
अस्यां
संसक्तचक्षुश्चातर्कयत्-"अस्याः खलु कन्यकायाः सर्व एवावयवा नातिस्थूला
नातिकृशा नातिह्रस्वा नातिदीर्घा न विकटा मृजावन्तश्च ।
रक्ततलाङ्गुलीयवमत्स्यकमलकलशाद्यनेकपुण्यलेखालाञ्छितौ
करौ, समगुल्फसंधी
मांसलावशिरालौ चाङ्घ्री, जङ्घे
चानुपूर्ववृत्ते, पीवरोरुग्रस्ते
इव दुरुपलक्ष्ये जानुनी, सकृद्विभक्तश्चतुरस्रः
ककुन्दरविभागशोभी रथाङ्गाकारसंस्थितश्च नितम्बभागः तनुतरमीषन्निम्नं गम्बीरं
नाभिमण्डलम्, वलित्रयेण
चालङ्कृतमुदरम्, उरोभागव्यापिनावुन्मग्नचूचुकौ
विशालारम्भशोभिनौ पयोधरौ, धनधान्यपुत्रभूयस्त्वचिह्नलेखालाञ्छिततले
स्निग्धोदग्रकोमलनखमणी ऋज्वनुपूर्ववृत्तताम्राङ्गुली संन्नतांसदेशेसौकुमार्यवत्यौ
निमग्नपर्वसंधी च बाहुलते, तन्वी
कम्बुवृत्तबन्धुरा च कन्धरा, वृत्तमध्यविभक्तरागाधरम्,
असंक्षिप्तचारुचिबुकम्, आपूर्णकठिनगण्डमण्डलम्, संगतानुवक्रनीलस्निग्धभ्रूलतम्, अनतिप्रौढतिलकुसुमसदृशनासिकम्, अत्यसितधवलरक्तत्रिभागभासुरमधुराधीरसंचारमन्थरायतेक्षणम्,
इन्दुशकलसुन्दरललाटम्, इन्द्रनीलशिलाकाररम्यालकपङ्क्ति
द्विगुणकुण्डलितम्लाननालीकनालललितलम्बश्रवणपाशयुगलमाननकमलम्, अनतिभङ्गुरो बहुलः पर्यन्ते
ऽप्यकपिलरुचिरायामवानेकैकनिसर्गसमस्निग्धनीलो गन्धग्राही च मूर्धजकलापः ।
सेयमाकृतिर्न
व्यबिचरति शीलम् ।
आसज्जति
च मे हृदयमस्यामेव ।
तत्परीक्ष्यैनामुद्वहेयम्
।
अविमृश्यकारिणां
हि नियतमनेकाः पतन्त्यनुशयपरम्पराःऽ इति स्निग्धदृष्टिराचष्ट-"भद्रे, कच्चिदस्ति कौशलं शालिप्रस्थेनानेन संपन्नमाहारमस्मानभ्यबहारयितुम्ऽ
इति ।
ततस्तया
वृद्धदासी साकूतमालोकिता ।
तस्य
हस्तात्प्रस्थमात्रं धान्यमादाय क्वचिदलिन्दोद्देशे सुसिक्तसंमृष्टे
दत्तपादशौचमुपावेशयत् ।
साकन्या
तान् गन्धशालीन्संक्षुद्य मात्रया विशोष्यातपे मुहुर्मुहुः परिवर्त्य स्थिरसमाया
भूमौ नालीपृष्टेन मृदुमृदु घट्टयन्ती तुषैरखण्डैस्तण्डुलान्पृथक्चकार ।
जगाद
च धात्रीम्-"मातः, एभिस्तुषैरर्थिनो
भूषणमृजाक्रियाक्षमैः स्वर्णकाराः ।
जगाद
च धात्रीम्-"मातः, एभिस्तुषैरर्थिनो
भूषणमृजाक्रियाक्षमैः स्वर्णकाराः ।
तेभ्य
इमान्दत्त्वा लब्धाभिः काकिणीभिः स्थिरतराण्यनत्यार्द्राणि नातिशुष्काणि काष्ठानि
मितंपचां स्थालीमुभे शरावे चाहरऽ इति ।
तथाकृते
तया तांस्तण्डुलाननतिनिम्नोत्तानविस्तीर्णकुक्षौ ककुभोलूखले लोहपत्रवेष्टितमुखेन
समशरीरेण विभाव्यमानमध्यतानवेन व्यायतेन गुरुणा खादिरेण मुसलेन
चतुरललितक्षेपपणोत्क्षेपणायासितभुजमसकृदङ्गुलीभिरुद्धृत्योद्धृत्यावहत्य
शूर्पशोधितकणकिंशारुकांस्तण्डुलानसकृदद्भिः प्रक्षाल्य क्वथितपञ्चगुणे जले
दत्तचुल्लीपूजा प्राक्षिपत् ।
प्रश्लथावयवेषु
प्रस्फुरत्सु तण्डुलेषु मुकुलावस्थामतिवरतमानेषु संक्षिप्यानलमुपहितमुखपिधानया
स्थाल्यान्नमण्डमगालयत् ।
दर्व्या
चावघट्य मात्रया परिवर्त्य समपक्वेषु सिक्थेषु तां स्थालीमधोमुखीमवातिष्ठिपत् ।
इन्धनान्यन्तःसाराण्यम्भसा
समभ्युक्ष्य प्रशमिताग्नीनि कृष्णाङ्गारीकृत्य तदर्थिभ्यः प्राहिणोत् ।
"एभिर्लब्धाः
काकिणीर्दत्त्वा शाकं धृतं दधि तैलमामकलं चिञ्चाफलं च यथालाभमानयऽ इति ।
तथानुष्ठिते
च तया द्वित्रानुपदंशानुपपाद्य तदन्नमण्डमार्द्र वालुकोपहितनवशरावगतमिति मृदुना
तालवृन्तानिलेन शीतलीकृत्य सलवणसंभारं दत्ताङ्गारधूपवासं च संपाद्य, तदप्यामलकं श्लक्ष्णपिष्टमुत्पलगन्धि
कृत्वा धात्रीमुखेन स्नानाय तमचोदयत् ।
तया
च स्नानशुद्धया दत्ततैलामलकः क्रमेण सस्नौ ।
स्नातः
सिक्तमृष्टे कुट्टिमे फलकमारुह्य पाण्डुहरतस्य
त्रिभागशेषलूनस्याङ्गणकदलीपलाशस्योपरि दत्तशरावद्वयमार्द्रमभिमृशन्नतिष्ठत् ।
सा
तु तां पेयामेवाग्रे समुपाहरत् ।
पीत्वा
चापनीताध्वक्लमः प्रहृष्टः प्रक्लिन्नसकलगात्रः स्थितो ऽभूत् ।
ततस्तस्य
शाल्योदनस्य दर्वीद्वयं दत्त्वा सर्पिर्मात्रां सूपमुपदंशं चोपजहार ।
इमं
च दध्ना च त्रिजातकावचूर्णितेन सुरभिशीतलाभ्यां च कालशेयकाञ्जिकाभ्यां
शेषमन्नमभोजयत् ।
सशेष
एवान्धस्यसावतृष्यत् ।
अयाचत
च पानीयम् ।
अथ
नवभृङ्गारसंभृतमगुरुधूपधूपितमभिनवपाटलाकुसुमवसितमुत्फुल्लोत्पलग्रथितसौरभं वारि
नालीधारात्मना पातयांबभूव ।
सो
ऽपि मुखोपहितशरावेण हिमशिशिरकणकरालितारुणायमानाक्षिपक्ष्मा धारारवाभिनन्दितश्रवणः
स्पर्शसुखोद्भिन्नरोमाञ्चकर्कशकपोलः प्रवालोत्पीडपरिमलफुल्लघ्राणारन्ध्रो
माधुर्यप्रकर्षावर्जितरसनेन्द्रियस्तदच्छं पानीयमाकण्ठं पपौ ।
शिरःकम्पसंज्ञावारिता
च पुनरपरकरकेणाचमनमदत्त कन्या ।
वृद्धया
तु तदुच्छिष्टमपोह्य हरितगोमयोपलिप्ते कुट्टिमे स्वमेवोत्तरीयकर्पटं व्यवधाय
क्षणमशेत ।
परितुष्टश्च
विधिवदुपयम्य कन्यां निन्ये ।
नीत्वैतदनपेक्षः
कामपि गणिकामवरोधमकरोत् ।
तामपयसौ
प्रियसखीमिवोपाचरत् ।
पतिं
च दैवतमिव मुक्ततनद्रा पर्यचरत् ।
गृहकार्याणि
चाहीनमन्वतिष्ठत् ।
परिजनं
च दाक्षिण्यनिधिरात्माधीनमकरोत् ।
तद्गुणवशीकृतश्च
भर्ता सर्वमेव कुटुम्बं तदायत्तमेव कृत्वा तदेकाधीनजीवितशरीरस्त्रिवर्गं निर्ववेश
।
तद्ब्रवीमि-"गृहिणः
प्रियहिताय दारगुणाःऽ इति ।
ततस्तेनानुयुक्तो
निम्बवतवृत्तमाख्यातवान्-"अस्ति सौराष्ट्रेषु वलभी नाम नगरी ।
तस्यां
गुहगुप्तनाम्नो गुह्यकेन्द्रतुल्यविभवस्य नाविकपतेर्दुहिता रतनवती नाम ।
तां
किल मधुमत्याः समुपागम्य बलभद्रो नाम सार्थवाहपुत्रः पर्यणैषीत् ।
तयापि
नववध्वा रहसि रभसविघ्नितसुरतसुखो झटिति द्वेषमल्पेतरं बबन्ध ।
न
तां पुनर्द्रष्टुमिष्टवान् ।
तद्गृहागमनमपि
सुहृद्वाक्यशतातिवर्ती लज्जया परिजहार ।
तां
च दुर्भगां तदाप्रभृत्येव "नेयं रत्नवती, निम्बवती चेयम्ऽ इति स्वजनः परिजनश्च
परिबभूव ।
गते
च कस्मिंश्चित्कालान्तरे सा त्वनुतप्यमाना "का मे गतिःऽ इति विमृशन्ती कामपि
वृद्धप्रव्राजिकां मातृस्थानीयां देवशेषकुसुमैरुपस्थितामपश्यत् ।
तस्याः
पुरो रहसि सकरुणं रुरोद ।
तयाप्यश्रुमुख्या
बहुप्रकारमनुनीय रुदितकारणं पृष्टा त्रपमाणापि
कार्यगौरवात्कथंविव्रवीत्-"अम्ब, किं ब्रवीमि दौर्भाग्यं नाम जीवन्मरणमेवाङ्गनानाम्, विशेषतश्च कुलवधूनाम् ।
तस्याहमस्म्युदाहरणभूता
।
मातृप्रमुखो
ऽपि ज्ञातिवर्गो मामवज्ञयैव पश्यति ।
तेन
सुदृष्टां मां कुरु ।
न
चेत्त्यजेयमद्यैव निष्प्रयोजनान्प्राणान् ।
आविरामाच्च
मे रहस्यं नाश्राव्यम्ऽ इति पादयोः पपात ।
सैनामुत्थाप्योद्वाष्पोवाच-"वत्से,
माध्यवस्य साहसम् ।
इयमस्मि
त्वन्निदेशवर्तिनी ।
यावति
मयोपयोगस्तावति भवाम्यनन्याधीना ।
यद्येवासि
निर्विण्णा तपश्चर त्वं मदधिष्ठिता पाललौकिकाय कल्याणाय ।
नन्वयमुदर्कः
प्राक्तनस्य दुष्कृतस्य, यदनेनाकारेणेदृशेन
शीलेन जात्या चैवंभूतया समनुगता सती अस्मादेव भर्तृद्वेष्यतां गतासि ।
यदि
कश्चिदस्त्युपायः पतद्रोहप्रतिक्रियायै दर्शयामुम्, मतिर्हि ते पटीयसीऽ इति ।
अथासौ
कथञ्चित्क्षणमधोमुखी ध्यात्वा दीर्घोष्णश्वासपूर्वमवोचत्-"भगवति, पतिरेकदैवतं वनितानाम्, विशेषतः कुलजानाम् ।
अतस्तच्छुश्रूषणाभ्युपायहेतुभूतं
किञ्चिदाचरणीयम् ।
अस्त्यस्मत्प्रातिवेश्यो
वणिगभिजनेन विभवेन राजान्तरङ्गभावेन च सर्वपौरानतीत्य वर्तते ।
तस्य
कन्या कनकवती नाम मत्समानरूपावयवया ममातिस्निग्धा सखी ।
तया
सह तद्विमानहर्म्यतले ततो ऽपि द्विगुणमण्डिता विहरिष्यामि ।
त्वया
तु तन्मातृप्रार्थनं सकरुणमभिधाय मत्पतिरेतद्गृहं कथञ्चनावेयः ।
समीपगतेषु
च युष्मासु क्रीडामत्ता नाम कन्दुकं भ्रंशयेयम् ।
अथ
तमादाय तस्य हस्ते दत्त्वा वक्ष्यसि-"पुत्र, तवेयं भार्यासखी निधिपतिदत्तस्य
सर्वश्रेष्ठिमुख्यस्य कन्या कनकवती नाम ।
त्वामियमनवस्थो
निष्करुणश्चेति रत्नवतीनिमित्तमत्यर्थं निन्दति ।
तदेष
कन्दुको विपक्षधनं प्रत्यर्पणीयम्ऽ इति ।
स
तथोक्तो नियतमुन्मुखीभूय तामेव प्रियसखीं मन्यमानो मां बद्धाञ्जलि याचमानायै मह्यं
भूयस्त्वत्प्रार्थितः साभिलाषमर्पयिष्यति ।
"तेन
रन्ध्रेणोपश्लिष्य रागमुज्ज्वलीकृत्य यथासा कृतसङ्केतो देशान्तरमादाय मां गमिष्यति
तथोपपादनीयम्ऽ इति ।
हर्षाभ्युतेपया
चानया तथैव संपादितम् ।
अथैतां
कनकवतीति वृद्धतापसीविप्रलब्धो बलभद्रः सरत्नसाराभरणामादाय निशि नीरन्ध्रे तमसि
प्रावसत् ।
सा
तु तापसी वार्तामापादयत्-"मन्देन मया निर्निमित्तमुपेक्षिता रत्नवती, श्वशुरौ च परिभूतौ, सुहृदश्चातिवर्तिताः ।
तदत्रैव
संसृष्टो जिवितुं जिह्नेमीति बलभद्रः पूर्वेद्युर्मामकथयत् ।
नूनमसौ
तेन नीता व्यक्तिश्चाचिराद्भविष्यतिऽ इति ।
तच्छ्रुत्वा
तद्बान्धवास्तदन्वेषणां प्रति शिथिलयत्नास्तस्थुः ।
रत्नवती
तु मार्गे काञ्चित्पण्यदासीं संगृह्य तयोह्यमानपाथेयाद्युपस्करा खटकपुरमगमत् ।
अमुत्र
च व्यवहारकुशलो बलभद्रः स्वल्पेनैव मूलेन महद्वनमुपार्जयत् ।
पौराग्रगण्यश्चासीत्
।
परिजनश्च
भूयानर्थवशात्समाजगाम ।
ततस्तां
प्रथमदासीम् "न कर्म करोषि, दृष्टं
मुष्णासि, अप्रियं ब्रवीषिऽ इति
परुषमुक्त्वा बह्वताडयत् ।
चेटी
तु प्रसादकालोपाख्यातरहस्यस्य वृत्तान्तैकदेशमात्तरोषा निर्बिभेद ।
तच्छुत्वा
लुब्धेन तु दण्डवाहिना पौरवृद्धसंनिधौ निधिपतिदत्तस्य कन्यां कनकवतीं
मोषेणापहृत्यास्मत्पुरे निवसत्येष दुर्मतिर्बलभद्रः ।
तस्य
सर्वस्वहरणं न भवद्भिः प्रतिबन्धनीयम्ऽ इति नितरामभर्त्स्यत ।
भीतं
च बलभद्रमभिजगाद रत्नवती-"न भेतव्यम् ।
ब्रूहि,
नेयं निधिपतिदत्तकन्या कनकवती ।
बलभ्यामेव
गृहगुपतदुहिता रत्नवती नामेयं दत्ता पितृभ्यां मया च न्यायोढा ।
न
चेत्प्रतीथ प्रणिधिं प्रहिणुतास्या बन्धुपार्शवम्ऽ इति ।
बलभद्रस्तु
तथोक्त्वा श्रेणीप्रातिभाव्येन तावदवातिष्ठत यावत्तत्पुरवृद्धलेख्यलब्धवृत्तान्तो
गृहगुप्तः खेटकपुरमागत्य सह जामात्रा दुहितरमतिप्रीतः प्रत्यनैषीत् ।
तथा
दृष्ट्वा रत्नवतीं कनकवतीति भावयतस्तस्यैव बलभद्रस्यातिवल्लभा जाता ।
तद्व्रवीमि-"कामो
नाम संकल्पःऽ इति ।
तदनन्तरमसौ
नितम्बवतवृत्तान्तमप्राक्षीत् ।
सो
ऽहमब्रवम्-"अस्ति शूरसेनेषु मथुरा नाम नगरी ।
तत्र
कश्चित्कुलपुत्रः कलासु गणिकासु चातिरक्तः मित्रार्थं
स्वभुजमात्रनिर्व्यूढानेककलहः, कलहकण्टक
इति कर्कशैरभिख्यापिताख्यः प्रत्यवात्सीत् ।
स
चैकदा कस्यचिदागन्तोश्चित्रकरस्य हस्ते चित्रपटं ददर्श ।
तत्र
काचिदलेख्यगता युवतिरालोकमात्रेणैव कलहकण्ठकस्य कामातुरं चेतश्चकार ।
स
च तमब्रवीत्-"भद्र, विरुद्धमिवैतत्प्रतिभाति
यतः कुलजादुर्लभं वपुः, आभिजात्यशंसिनी
च नम्रता, पाणअडुरा च मुखच्छविः,
अनतिपरिभुक्तसुभगा च तनुः, प्रौढतानुविद्धा च दृष्टिः ।
न
चैषा प्रोषितभर्तृका, प्रवासचिह्नस्य
वेण्यादेरदर्शनात् ।
लक्ष्म
चैतद्दक्षिणपार्श्ववर्ति ।
तदियं
वृद्धस्य कस्यचिद्वणिजो नातिपुंस्त्वस्य यथार्हसंभोगालाभपीडिता गृहिणी
त्वयातिकौशलाद्यथादृष्टमालिखिता भवितुमर्हतिऽ इति ।
स
तमभिप्रशस्याशंसत्-"सत्यमिदम् ।
अवन्तिपुर्यामुज्जयिन्यामनन्तकीर्तिनाम्नः
सार्थवाहस्य भार्या यथार्थनामा नितम्बवती नामैषा सौन्दर्यविस्मितेन मयैवमालिखिताऽ
इति ।
स
तदैवोन्मनायमानसतदर्शनाय परिवव्राजोज्जयिनीम् ।
भार्गवो
नाम भूत्वा भिक्षानिभेन तद्गृहं प्रविश्य तां ददर्श ।
दृष्ट्वा
चात्यारूढमन्मथो निर्गत्य पौरमुख्येभ्येः श्मशानरक्षामयाचत ।
अलभत
च ।
तत्र
लब्धैश्च शवावगुण्ठनपटादिभिः कामप्यर्हन्तिकां नाम श्रमणिकामुपासांचक्रे ।
तन्मुखेन
च नितम्बवतीमुपांशु मन्त्रयामास ।
सा
चैनां निर्भर्त्सयन्ती प्रत्याचचक्षे ।
श्रमणिकामुखाच्च
दुष्करशीलभ्रंशां कुलस्त्रियमुपलभ्य रहसि दूतिकामशिक्षयत्-"भूयो ऽप्युपतिष्ठ
सार्वाहभार्याम् ।
ब्रूहि
चोपह्वरे संसारदोषदर्शनात्समाधिमास्थाय मुमुक्षमाणो मादृशो जनः कुलवधूनां शीलपातने
घटत इति क्व घटते ।
एतदपि
त्वामष्युदारया समृद्ध्या रूपेणातिमानुषेण प्रथमेन वयसोपपन्नां किमितरनारीसुलभं
चापल स्पृष्टं न वेति परीक्षा कृता ।
तुष्टास्मि
तथैवमदुष्टभावतया ।
त्वामिदानीमुत्पन्नापत्यां
द्रष्टुमिच्छामि ।
भर्ता
तु भवत्याः केनचिद्ग्रहेणाधिष्ठितः पाण्डुरोगदुर्बलो भोगे चासमर्थः स्थितो ऽभूत् ।
न
च शक्यं तस्य विघ्नमप्रतिकृत्यापत्यमस्माल्लब्धुम् ।
अतः
प्रसीद ।
वृक्षवाटिकामेकाकिनी
प्रविश्य मदुपनीतस्य कस्याचिन्मन्त्रवादिनश्छन्नमेव हस्ते चरणमर्पयित्वा
तदभिमन्त्रितेन प्रणयुकुपिता नाम भूत्वा भर्तारमुरसि प्रहर्तुमर्हसि ।
उपर्यसावुत्तमधातुपुष्टिमूर्जितापत्योत्पादनक्षमामासादयिष्यति
।
अनुवर्तिष्यते
देवीमिवात्र भवतीम् ।
नात्र
शङ्का कार्याऽ इति ।
सा
तथोक्ता व्यक्तमभ्युपैष्यति नक्तं मां वृक्षवाटिकां प्रवेश्य तामपि प्रवेशयिष्यसि
तावतैव त्वयाहमनुगृहीतो भवेयम्ऽ इति ।
सा
तथैवोपग्राहितवती ।
सो
ऽतिप्रीतस्तस्यामेव क्षपायां वृक्षवाटिकायां गतो नितम्बवतीं
निर्ग्रन्थिकाप्रयत्नेनोपनीतां पाद परामृशन्निव हेमनूपुरमेकमाक्षिप्य
छुरिकयोरुमूले किञ्चिदालिख्य द्रुततरमपासरत् ।
सा
तु सान्द्रत्रासा स्वमेव दुर्णयं गर्हमाणा जिधांसन्तीव श्रमणिकां तद्व्रणं
भवनदीर्घिकायां प्रक्षाल्य दत्त्वा पटबन्धनमामयापदेशादपरं चापनीय नूपुरं शयनपरा
त्रिचतुराणि दिनान्येकान्ते निन्ये ।
स
धूर्तः "निक्रेष्येऽ इति तेन नूपुरेण तमनन्तकीर्तिमुपाससद ।
स
दृष्ट्वा " मम गृहिण्या एवैष नूपुरः, कथमयमुपलब्धस्त्वयाऽ इति तमब्रुवाणं निर्बन्धेन पप्रच्छ ।
स
तु "वणिग्ग्रमस्याग्रे वक्ष्यामिऽ इति स्थितो ऽभूत् ।
पुनरसौ
गृहिण्यै "स्वनूपुरयुगलं प्रेषयऽ इति संदिदेश ।
स
च सलज्जं ससाध्वसं चाद्य रात्रौ विश्रामप्रविष्टायां वृक्षवाटिकायां प्रभ्रष्टो
ममैकः प्रशिथिलबन्धो नूपुरः ।
सो
ऽद्याप्यन्विष्टो न दृष्टः स पुनरयं द्वितीय इत्यपरं प्राहिणोत् ।
अनया
च वार्तयामुं पुरस्कृत्य स वणिक् वणिग्जनसमाजमाजगाम ।
स
चानुयुक्तो धूर्तः सविनयमावेदयत्--"विदितमेव खलु वः, यथाहं युष्मदाज्ञया पितृवनमभिरक्ष्य
तदुपजीवी प्रतिवसामि ।
लुब्धाश्च
कदाचिन्मद्दर्शनभीरवो निशि दहेयुरपि शवानीति निशास्वपिश्मशानमधिशये ।
अपरेद्युर्दग्धादग्धं
मृतकं चितायाः प्रसभमाकर्षन्ती श्यामाकारां नारीमपश्यम् ।
अर्थलोभात्तु
निगृह्य साध्वसं सा गृहीता शस्त्रिकयोरुमूले यदृच्छया किञ्चिदुल्लिखितम् ।
एव
च नूपुरश्चरणादाक्षिप्तः ।
तावत्येव
द्रुतगतिः सा पलायिष्ट ।
सो
ऽयमस्यागमः ।
परं
भवन्तः प्रमाणम्ऽ इति ।
विमर्शेन
च तस्याः शाकिनीत्वमैकमत्येन पौराणामभिमतमासीत् ।
भर्त्रा
च परित्यक्ता तस्मिन्नेव श्मशाने बहु विलप्य पाशेनोद्बध्य कर्तुकामा तेन धूर्तेन
नक्तमगृह्यत ।
अनुनीता
च सुन्दरि, त्वदाकारोन्मादितेन
मया त्वदावर्जने बहूनुपायान्भिक्षुकीमुखेनोपन्यस्य तेष्वसिद्धेषु पुनरयमुपायो
यावज्जीवमसाधारणीकृत्य रन्तुमाचरितः ।
तत्प्रसीदानन्यशरणायास्मै
दासजनायऽ इति मुहुर्मुहुश्चरणयोर्निपत्य, प्रयुज्य सान्त्वशतानि, तामगत्यन्तरामात्मवश्यामकरोत् ।
तदिदमुक्तम्-"दुष्करसाधनं
प्रज्ञाऽ इति ।
इदमाकर्ण्य
ब्रह्मराक्षसो मामपूपुजत् ।
अस्मन्नेव
क्षणे नातिप्रौढपुंनागमुकुलस्थूलानि मुक्ताफलानि सह सलिलबिन्दुभिरम्बरतलादपतन् ।
अहं
तु "किं न्विदम्ऽ इत्युच्चक्षुरालोकयन्कमपि राक्षसं काञ्चिदङ्गनां
विचेष्टमानगात्रीमाकर्षन्तमपश्यम् ।
कथमपहरत्यकामामपि
स्त्रियमनाचारो नैरृतः इति गगनगमनमन्दशक्तिरशस्त्रश्चातप्ये ।
स
तु मत्संबन्धी ब्रह्माराक्षसः "तिष्ठ तिष्ठ पाप, क्वापहरसिऽ इति भर्त्सयन्नुत्थाय
राक्षसेन समसृज्यत ।
तां
तु रोषादनपेक्षापविद्धाममरवृक्षमञ्जरीमिवान्तरिक्षादापतन्तीमुन्मुखप्रसारितोभयकरः
कराभ्यामग्रहषिम् ।
उपगृह्य
च वेषमानां संमीलिताक्षीं मदङ्गस्पर्शसुखोनोद्भिन्नरोमाञ्चां तादृशीमेव
तामनवतरयन्नतिष्ठम् ।
तावत्तावुभावपि
शैलशृङ्गभङ्गैः पादपैश्च रभसोन्मूलितैर्मुष्टिपादप्रहारैश्च परस्परमक्षपयेताम् ।
पुनरहमतिमृदुनि
पुलिनवति कुसुमलवलाञ्छिते सरस्तीरे ऽवरोप्य सस्पृहं निर्वर्णयंस्तां
मत्प्राणैकवल्लभां राजकन्यां कन्दुकावतीमलक्षयम् ।
सा
हि मया समाश्वास्यमाना तिर्यङ्मामभिनिरूप्य जातप्रत्यभिज्ञा सकरुमरोदीत् ।
अवादीच्च-"नाथ,
त्वद्दर्शनादुषोढरागा
तस्मिन्कन्दुकोत्सवे पुनःसख्या चन्द्रसेनाय त्वत्कथाभिरेव समाश्वासितास्मि ।
त्वं
किल समुद्रमध्ये मज्जितः पापेन मद्भात्रा भीमधन्वनाऽ इति श्रुत्वा सखीजनं परिजनं च
वञ्चयित्वा जीवितं जिहासुरेकाकिनी क्रीडावनमुपागमम् ।
तत्र
च मामचकमत कामरूप एष राक्षसाधम ।
सो
ऽयं मया भीतयावधूतप्रार्थनः स्फुरन्तीं मां निगृह्याभ्यधावत् ।
अत्रैवमवसितो
ऽभूत् ।
"अहं
च दैवात्तवैव जीवितेशस्य हस्ते पतिता ।
भद्रं
तवऽ इति ।
श्रुत्वा
च तया सहावरुह्य, नावमध्यारोहम्
।
मुक्ता
च नौः प्रतिवातप्रेरिता तामेव दामलिप्तां प्रत्युपातिष्ठत् ।
अवरूढाश्च
वयमश्रमेण "तनयस्य च तनयायाश्च नाशादनन्यापत्यस्तुङ्गधन्वा सुह्यपतिर्निष्कलः
स्वयं सकलत्र एव निष्कलङ्कगङ्गारोधस्यनशनेनोपरन्तु प्रतिष्ठते ।
सह
तेन मर्तुमिच्छत्यनन्यनाथो ऽनुरक्तः पौरवृद्धलोकःऽ इत्यश्रुमुखीनां
प्रजानामाक्रन्दमशृणुम् ।
अथाहमस्मै
राज्ञे यथावृत्तमाख्याय तदपत्यद्वयं प्रत्यर्पितवान् ।
प्रीतेन
तेन जामाता कृतो ऽस्मि दामालिप्तेश्वरेण ।
तत्पुत्रो
मदनुजीवा जातः ।
मदाज्ञप्तेन
चामुना प्राणवदुज्झिता चन्द्रसेना कोशदासमभजत् ।
ततश्च
सिंहवर्मसाहाय्यार्थमत्रागत्यं भर्तुरतव दर्शनोत्सवसुखमनुभवामिऽ इति ।
श्रुत्वा
"चित्रेयं दैवगतिः ।
अवसरेषु
पुष्कलः पुरुषकार-ऽ इत्यभिधाय भूयः स्मिताभिषिक्तदन्तच्छदो मन्त्रगुप्ते
हर्षोत्फुल्लं चक्षुः पातयामास देवो राजवाहनः स किल करकमलेन किञ्चित्संवृताननो
ललितवल्लभारभसदत्तदन्तक्षतव्यसनविह्वलधरमणिर्निरोष्ठ्यवर्णमात्मचरितमाचचक्षे ।।
दकुच_२,६ ।।
इति
श्रीदण्डिनः कृतौ दशकुमारचरिते मित्रगुप्तचरितं नाम षष्ठ उच्छ्वासः
0 Comments
If you have any Misunderstanding Please let me know